Emre Beşer’in Araştırması
Emre BEŞER
Galatasaray A Kadın Yardımcı Antrenörü,
İÜ-Cerrahpaşa Spor Bilimleri Fakültesi Öğretim Görevlisi
1983 İstanbul doğumlu olup, Lisans Eğitimini İstanbul Üniversitesi BESYO Antrenörlük Eğitimi’nde ve Yüksek Lisans Eğitimini İÜ-Cerrahpaşa Hareket ve Antrenman Bilimleri Anabilim Dalı’nda yapmıştır. İÜSBK altyapısında 2004 yılında başlayan Antrenörlük kariyerinde A takım yardımcılığına kadar her kademede antrenörlük yapmış, 2009 Belgrad UNIVERSIADE Oyunlarında Üniversite Milli Takım Yardımcı antrenörlük görevi yapmıştır. İstanbul DSİ ve Galatasaray kadın altyapısından sonra son 4 yıldır Galatasaray Kadın A takım yardımcı antrenörlük görevine devam etmektedir.
Üyelerimizden Emre Başer’in hazırladığı makaleyi sizlerle paylaşıyoruz.
TÜRKİYE KADINLAR BASKETBOL SÜPER LİGİ OYUNCULARINDA BAĞIL YAŞ ETKİSİ VE MAÇ PERFORMANSI İLİŞKİSİ
Bağıl yaş aynı yaştaki çocuklar arasında oluşan yaş aralığına verilen isimdir (Musch & Grondin, 2001). Ocak ayında dünyaya gelen bir çocuğun, aynı yılın aralık ayında dünyaya gelen bir çocuğa göre aralarındaki 11 ay farka rağmen, her iki çocukta 1 Ocak tarihli yaşa dayalı sistem içerisinde aynı yaşta değerlendirilmektedir (DeLorme, Boiché, & Raspaud, 2009)
Spor bilimlerinde yapılan araştırmalarda yılın ilk aylarında doğan sporcuların yılın son aylarında doğan sporculara göre sayısal olarak çok olduğunu göstermektedir. Buna göre yılın ilk aylarında doğan sporcularda biyolojik olgunlaşmanın daha erken gerçekleşmesi nedeniyle bu sporcuların takımlara seçilmesinde sayısal olarak daha fazla yer almaları BYE’nin varlığını kuvvetlendirmektedir (Malina, 1994) (Hirose, 2009) (Augste & Lames, 2011) (Weineck, 2004), (Tribolet, Watsford, Coutts, Smith, & Fransen, 2019)
Bununla birlikte A takımlar seviyesine gelindiğinde 18 yaşında genç oyuncular kendilerinden yaşça daha büyük, daha güçlü ve daha tecrübeli oyunculara karşı mücadele etmek zorunda ve onların arasında kendilerine yer bulmak zorundadırlar. Altyapılarda kendi yaşıtları ile mücadele ederken ay veya yıl farklarının etkisi açıkça gözükürken, profesyonel liglerde kişiler yaş parametresiyle değil sahada yaptıklarıyla ayakta kalmaya çalışmaktadırlar. Zira kendilerinden yaşça büyük sporcularla aynı işleri yapmak ve başarmak zorundadırlar.
Bu tür Asimetrik yaş dağılımları üç şeyin olması durumunda gerçekleşmektedir; Seçme, yönlendirme ve farklılaştırma deneyimi. Kimin iyi olduğunu kimin iyi olmadığını erken yaş dilimlerinde belirlerseniz, yetenekli olan ile yeteneksiz olandan ayırır ve “yetenekli” olana daha fazla yoğunlaşırsanız, seçilebilirlik sınırı olan 1 Ocak’a yakın tarihte doğmuş olanlara büyük avantaj sağlanmış olur.
Amerika Birleşik Devletleri(ABD)’nde Amerikan futbolu ve basketbolda seçme, yönlendirme ve farklılaştırma bu şekilde yapılmamaktadır. Bunun sonucu olarak, bir erken yaşlardaki sporcu bu tür sporlarda fiziksel olarak geri de olsa da kendisinden daha iyi akranlarıyla mücadele edebilmektedir. Ancak beyzbolda seçme, yönlendirme ve farklılaştırma daha farklı bir şekilde yapılmaktadır. ABD’de neredeyse tüm okul dışı beyzbol ligleri için yaş sınırı tarihi 31 Temmuz; bunun sonucunda Ağustos’ta doğmuş olan sporcu sayısı, diğer herhangi bir ayda doğmuş olanlardan daha fazla olmaktadır. (Barnsley, Thompson, & Legault, 1985) (Gladwell, 2009)
2020-2021 Türkiye Kadınlar Basketbol Süper Ligi kadın sporcularından elde edilen yaş ve performans özelliklerine ilişkin istatistiksel analiz sonuçlarının tablo, grafik ve yorumları aşağıda verilmiştir.
| Oyuncu Sayısı | Yüzde | |
| Yabancı Oyuncular | 64 | 29,6 |
| Yerli Oyuncular | 152 | 70,4 |
| Toplam Oyuncu | 216 | 100,0 |
KBSL’de 2020-2021 sezonunda oynamış oyunculara baktığımızda 216 kadın oyuncudan 64’ü yabancı oyuncuyken 152 ise Yerli oyunculardır. Yabancı oyuncuların ortalaması %29,6 iken yerli oyuncular ise %70,4’ü oluşturmaktadırlar.
Pozisyonlarına göre oyuncu sayısı ve dağılımları
| Pozisyonlar | Oyuncu Sayısı | Yüzde |
| Guard | 94 | 43,5 |
| Kısa Forvet | 34 | 15,7 |
| Forvet | 22 | 10,2 |
| Uzun Forvet | 38 | 17,6 |
| Pivot | 28 | 13,0 |
| Toplam | 216 | 100,0 |
Mevkilere göre oyuncu sayı ve dağılımına bakıldığında 94 guard, 34 kısa forvet, 22 forvet, 38 uzun forvet ve 28 pivot olarak oynayan oyuncu görülmektedir. Bunların dağılımında ise %43,5 guard, %15,7 kısa forvet, %10,2 forvet, %17,6 uzun forvet ve %13 pivot olarak görünmektedir.
Yaşlara göre oyuncu sayı ve dağılımları
| Yaş | Oyuncu sayısı | Yüzde |
| 17 | 14 | 6,5 |
| 18 | 13 | 6,0 |
| 19 | 16 | 7,4 |
| 20 | 20 | 9,3 |
| 21 | 9 | 4,2 |
| 22 | 9 | 4,2 |
| 23 | 16 | 7,4 |
| 24 | 11 | 5,1 |
| 25 | 11 | 5,1 |
| 26 | 12 | 5,6 |
| 27 | 12 | 5,6 |
| 28 | 11 | 5,1 |
| 29 | 6 | 2,8 |
| 30 | 11 | 5,1 |
| 31 | 8 | 3,7 |
| 32 | 8 | 3,7 |
| 33 | 11 | 5,1 |
| 34 | 7 | 3,2 |
| 35 | 5 | 2,3 |
| 36 | 3 | 1,4 |
| 37 | 1 | ,5 |
| 39 | 1 | ,5 |
| 42 | 1 | ,5 |
| Toplam | 216 | 100,0 |
Doğum aylarına göre oyuncu dağılımları
| Aylar | Oyuncu Sayısı | Yüzde |
| Ocak | 29 | 13,4 |
| Şubat | 22 | 10,2 |
| Mart | 26 | 12,0 |
| Nisan | 21 | 9,7 |
| Mayıs | 27 | 12,5 |
| Haziran | 16 | 7,4 |
| Temmuz | 15 | 6,9 |
| Ağustos | 11 | 5,1 |
| Eylül | 22 | 10,2 |
| Ekim | 13 | 6,0 |
| Kasım | 13 | 6,0 |
| Aralık | 1 | ,5 |
| Toplam | 216 | 100,0 |
Doğum aylarına bakıldığında 29 oyuncunun Ocak doğumlu olduğunu ve yalnızca 1 oyuncunun Aralık doğumlu olduğunu görmekteyiz.
Çeyrek Yıla göre oyuncu dağılımları
| Çeyrek Yıl | Oyuncu Sayısı | Yüzde |
| Ocak-Şubat-Mart | 77 | 35,6 |
| Nisan-Mayıs-Haziran | 64 | 29,6 |
| Temmuz-Ağustos-Eylül | 48 | 22,2 |
| Ekim-Kasım-Aralık | 27 | 12,5 |
| Toplam | 216 | 100,0 |
Çeyrek Yıllara(3 aylık sınıflama) göre baktığımızda yılın ilk çeyreğinde 77 oyuncu (%35,6) varken son çeyreğinde 27(%12,5) oyuncu bulunmaktadır.
Yarım yıla göre oyuncu dağılımları
| Yarım Yıl | Oyuncu Sayısı | Yüzde |
| Ocak-Haziran arası | 141 | 65,3 |
| Temmuz-Aralık arası | 75 | 34,7 |
| Toplam | 216 | 100,0 |
Yarım Yıllara (6 aylık sınıflandırma) göre bakıldığında ise oyuncuların 141 tanesi(%65,3) ilk yarımyıl doğumlu, 75 oyuncu(%34,7) ise son yarıyıl doğumludur.
Yaptığımız çalışmada 2020-2021 sezonunda KBSL’de oynayan oyuncuların sayı, ribaunt, asist, top çalma, blok, verimlilik puanları ve aldıkları süre baz alınarak ilk 20 sırada yer almalarıyla bağıl yaş durumlarını karşılaştırdık.
En çok sayı atan oyuncular arasında 11 oyuncu Ocak-Haziran doğumluyken, 9 oyuncu ise Temmuz-Aralık doğumludur. Bu oyunculardan 5 oyuncu Ocak-Mart doğumlu, 6 oyuncu Nisan-Haziran doğumlu, 6 oyuncu Temmuz-Eylül ve 3 oyuncu da Ekim-Aralık doğumludur.
En çok ribaunt alan oyuncular arasında 13 oyuncu Ocak-Haziran doğumluyken, 7 oyuncu ise Temmuz-Aralık doğumludur. Bu oyunculardan 5 oyuncu Ocak-Mart doğumlu, 8 oyuncu Nisan-Haziran doğumlu, 6 oyuncu Temmuz-Eylül ve 1 oyuncu da Ekim-Aralık doğumludur.
En çok asist yapan oyuncular arasında 11 oyuncu Ocak-Haziran doğumluyken, 9 oyuncu ise Temmuz-Aralık doğumludur. Bu oyunculardan 7 oyuncu Ocak-Mart doğumlu, 4 oyuncu Nisan-Haziran doğumlu, 6 oyuncu Temmuz-Eylül ve 3 oyuncu da Ekim-Aralık doğumludur.
En çok blok yapan oyuncular arasında 10 oyuncu Ocak-Haziran doğumluyken, 10 oyuncu ise Temmuz-Aralık doğumludur. Bu oyunculardan 5 oyuncu Ocak-Mart doğumlu, 5 oyuncu Nisan-Haziran doğumlu, 8 oyuncu Temmuz-Eylül doğumlu ve 2 oyuncu da Ekim-Aralık doğumludur.
En çok top çalan oyuncular arasında 9 oyuncu Ocak-Haziran doğumluyken, 11 oyuncu ise Temmuz-Aralık doğumludur. Bu oyunculardan 5 oyuncu Ocak-Mart doğumlu, 4 oyuncu Nisan-Haziran doğumlu, 7 oyuncu Temmuz-Eylül doğumlu ve 4 oyuncu da Ekim-Aralık doğumludur.
En çok sayı atan oyuncular arasında 11 oyuncu Ocak-Haziran doğumluyken, 7 oyuncu ise Temmuz-Aralık doğumludur. Bu oyunculardan 5 oyuncu Ocak-Mart doğumlu, 6 oyuncu Nisan-Haziran doğumlu, 6 oyuncu Temmuz-Eylül doğumlu ve 3 oyuncu da Ekim-Aralık doğumludur.
En çok verimlilik puanı alan oyuncular arasında 14 oyuncu Ocak-Haziran doğumluyken, 6 oyuncu ise Temmuz-Aralık doğumludur. Bu oyunculardan 4 oyuncu Ocak-Mart doğumlu, 10 oyuncu Nisan-Haziran doğumlu, 3 oyuncu Temmuz-Eylül ve 3 oyuncu da Ekim-Aralık doğumludur.
En çok verimlilik puanı alan oyuncular arasında 12 oyuncu Ocak-Haziran doğumluyken, 8 oyuncu ise Temmuz-Aralık doğumludur. Bu oyunculardan 4 oyuncu Ocak-Mart doğumlu, 8 oyuncu Nisan-Haziran doğumlu, 6 oyuncu Temmuz-Eylül ve 2 oyuncu da Ekim-Aralık doğumludur.
Bu araştırmanın sonunda KBSL’deki kadın basketbolcuların maç sayılarına göre bağıl yaşlarının yılın yarım yıllardaki dağılımı, aldıkları dakikalara göre bağıl yaşlarının yılın yarım yıllardaki dağılımı, maç-dakika oranlarına göre bağıl yaşlarının yılın yarım yıllardaki dağılımı ve maç başına sayı oranına göre bağıl yaşlarının yılın yarım yıllarındaki dağılımı anlamlı çıkmıştır.
Çalışmamızda elde edilen sonuçlar ile literatürdeki bilgiler ile örtüşmektedir. Çalışmamız 2020-2021 sezonunda TBF KBSL’de oynayan 216 kadın basketbolcunun kronolojik yaşları ve o sezonki süre, sayı, ribaunt, asist, top çalma, blok ve verimlilik puanı parametrelerine göre BYE’nin etkisi ile özellikle yılın ilk çeyreğinde ve ilk yarısında doğan sporcuların takımlardaki sayısal üstünlüğünün oldukça yüksek olduğunu göstermektedir. Bu üstünlük istatiksel açıdan değerlendirildiğinde anlamlı olduğu görülmektedir.
Yapılan çalışmanın sonuçlarına göre KBSL’de forma giyen kadın basketbolcular, her ne kadar ilk YY ve ilk ÇY’da yığılmış gibi gözükseler de, değerlendirilen parametrelere bakıldığında YY ve ÇY olarak aralarında büyük bir fark gözükmemektedir. Yani en çok oyuncunun bulunduğu ilk ÇY doğumlular, parametrelerde ilk 20 girme başarısı gösteren oyuncular içinde yer yer geride kalmaktadır. İkinci ÇY ve üçüncü ÇY bazı parametrelerde ilk sırayı alabilmektedir. Öte yandan aynı şeyi son ÇY doğumlular için söyleyememekteyiz.
Bu oyuncuların altyapı dönemlerinde BYE altında kalarak seçme, yönlendirme ve farklılaştırmaları sebebiyle ayakta kalabilip Türkiye’nin en elit takımlarında görev alabilmişlerdir.
Bunların sebepleri arasında yetiştikleri kulübün onlara sundukları imkanlar, kendilerinden kronolojik olarak büyük kişilerle mücadele ederek antrenman yapmak, çevrelerinde çok daha fazla tekrar yapmalarını sağlayacak yerleşim fırsatları(kapalı-açık saha, spor okulları vb.) yer alabilir.
Antrenörler, kulüpler ve federasyonlar sporculara eşit şartlarda yarışma fırsatı vermeli ve seçim kriterlerinde yetenekli sporcuları göz ardı etmemelidirler. Yılın 3. ve 4. çeyreklerini kapsayan aylarda doğmuş olan, BYE ile başarısızmış gibi görülerek, ileride çok başarılı olabilecek bir sporcunun spordan erken kopmasına sebebiyet verilmektedir. Bu sebeple Türk sporun gelişiminde çocuk ve gençlerde BYE göz önünde bulundurularak yapılacak yetenek tespiti ve yılı üçer aylık çeyrek dönemlere ya da birinci ve ikinci altı aylık dönemlere ayırarak yapılacak olan spor müsabakaları ile daha adil bir rekabet ortamı gerçekleştirecektir.
KAYNAKÇA
Musch, J., & Grondin, S. (2001). Unequal Competition as an Impediment to Personal. 21(2), 147-167.
DeLorme, N., Raspaud, M., & Boiche, J. (2010, Mayıs). Relative age and dropout in French male soccer. Journal of Sports Sciences, 28(7), 717-722
Malina, R. M. (1994). Physical growth and biological maturation of young athletes. Exercise & Sport Science Reviews, 22, 389-434
Hirose, N. (2009, September). Relationships Among Birth-Month Distribution, Skeletal Age and Anthropometric Characteristics in Adolescent Elite Soccer Players. Journal of Sports Sciences, 27(11), 1159-1166.
Augste, C., & Lames, M. (2011). The relative age effect and success in German elite U-17 soccer teams. Journal of Sports Sciences, 29(9), 983-987
Weineck, J. (. (2004). Optimales Fußballtraining: das Konditionstraining des Fußballspielers. Spitta Verlag GmbH & Co. KG
Tribolet, R., Watsford, M. L., Coutts, A. J., Smith, C., & Fransen. (2019). From Entry to Elite: The Nelative Age Effect in the Austrilian Football Talent Pathway. Journal of Science and Medicine in Sport, 22(6), 741–745
Barnsley, R., Thompson, A. H., & Legault, P. (1992). Family Planning: Football Style. The Relative Age Effect in Football. Int. Rev. F. Sociology of Sports, 27, 77-86.